Konaklar
Konut yaptıracak olanlar ustaya gider:”bizim evde kibleye, boyraza karşı iki taga (pencere) bir kapı ev yaptıracağım.” diyerek taş ustasıyla anlaşırmış.
Yapım işi saptanan zamanda bitmezse ev sahibi çalışanlara yemek verirmiş. ‘Hamislik’ adı verilen bu yemek verilmezse yonucular kendi aralarında ‘şirin gel’ diye karşılıklı konuşurlarmış.
Yonucular işe ustada önce geldiği için evin hanımı ustadan önce tanırlarmış. Usta iş yerine geldiğinde yonuculara !musavat iyi mi?’ diye sorar;musavat yani evin hanımı güler yüzlüyse ‘evet usta musavat iyi’ der; asık suratlı ise ‘yok usta, musavat taş keşkeşe’ dermiş.
Kilis Evi
Konut yaptıracak olanlar ustaya gider: "bizim evde kibleye, boyraza karşı iki taga (pencere) bir kapı ev yaptıracağım. " diyerek taş ustasıyla anlaşırmış.
Yapım işi saptanan zamanda bitmezse ev sahibi çalışanlara yemek verirmiş. 'Hamislik' adı verilen bu yemek verilmezse yonucular, kendi aralarında 'şirin gel' diye karşılıklı konuşurlarmış.
Yonucular işe ustadan önce geldiği için evin hanımı ustadan önce tanırlarmış. Usta iş yerine geldiğinde yonuculara 'müsavat iyi mi?' diye sorar; müsavat yani evin hanımı güler yüzlüyse 'evet usta müsavat iyi' der; asık suratlı ise 'yok usta, müsavat taş keşkeşe' dermiş.
Kilis’te tüm evler avlulu (havuş) olup; taş, kerpiç ve leften (Kilis ve yöresinde taş ocaklarından çıkarılan kirli beyaz renkli yapı taşı) yapılmıştır. Yaşam havuşa dönük olduğundan pencereler avluya açıktır. Dışarıya yani sokak ve caddeye açılan pencere çok azdır.
Geleneksel ‘Kilis Evi’ avlu, mutfak odalar ve mağaralardan oluşur.
Genellikle tek katlı olan kerpiç evler kırsal kesimde, bir ve iki katlı taştan yapılmış konutlar da kent merkezinde, eski Kilis yerleşiminin (Hindioğlu Mahallesi, Tekye Mahallesi,Çaylak Mahallesi, Ketenciler Mahallesi, Salih Efendi Sokak, Hacı Ömer Ağa Sokak, Abidin Ağa Caddesi, Akcurun Caddesi) bulunduğu mahalle ve sokaklardadır. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü olarak kullanılan “Neşet Efendi Konağı (1924/1925), Dağlı Ahmet Bey Konağı, Eski Kaymakam Evi, Süpürgeci Konağı, Müftü Salih Efendi Konağı, Hacı Mehmet Efendi Konağı (1895), Yahya Efendi Konağı (1880/1890), Hacı Muhammed Efendi Konağı / Akıncı Konağı (1895), Kulaksız Binbaşı Konağı ve Mısırlıoğulları Kantarması (kırsal kesimdeki iki katlı ağa evlerine yörede ‘kantarma’ denir) önemli sivil mimari örnekleridir.
Bunlardan “Neşet Efendi Konağı (İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü)” , “YOYAV (Yoksullara Yardım ve Eğitim Vakfı)” ait yapı (Prof.Dr.Alaiddin YAVAŞÇA’nın doğup, büyüdüğü ev) ve “Çok Amaçlı Toplum Merkezi-ÇATOM (Bu yapı 1850 yılında Ermeni kökenli Toros Ağa tarafından konak olarak yaptırılmış daha sonra Şehit Sakıp İlkokulu olarak hizmet vermiştir.) her zaman gezilip görülebilecek mekanlardır.
Neşet Efendi Konağı
Merkez İlçe, Şıhabdullah Mahallesi, Topaloğlu Mevkii, Pafta 4, Ada 65, Parsel 42;
Tescil Tarih ve Sayı: 19.03.1999 / 3349, Adana
Yapı Özellikleri
Kilis’te “Konak Tipi” yapıların en güzel örneklerinden biridir.
Kilis eşrafından Neşet Efendi’ye ait olan bu konak 1925 yılında yaptırılmıştır. Konak, bahçe içinde bodrum üzeri iki katlı taş bir yapıdır. Yapıda yöredeki “Kesmelik” adı verilen taş ocaklarından getirtilen kesme taşlar, renkli İtalyan ve Gaziantep mermerleri yanında, doğramalarda “Gomalak” ağacı kullanılmıştır.
Yapının haremlik ve selamlık olmak üzere iki girişi, kendine ait su kuyusu vardır.
Yaşam Alanları- Kullanılan Mekanlar
Avlu (Havuş)
Ana giriş kapısından (cümle kapısında da denilen bu kapılarda kilit, anahtar olmadığından ’kelebi’ adı verilen mandallı açacaklar kullanılırdı) girilen bu açık alanın sağında ve solunda ayakyolu, çardak; hayme (gölgelik); kuyu; ekinlik / ekinnik (avluda çiçek yetiştirmek için ayrılan toprak alan, çiçek dikilen küçük bahçe. Ekinlik ya avlunun orta yerinde olur ya da duvar diplerinde) ; curun (içinde çiğnenerek üzüm taneleri ezilen, önünde küçük oluğu bulunan taş, beton ya da sert ağaçtan yapılmış havuz); buğday, kurutulmuş kırmızı biber, zahter (zehter) döğmeye yarayan soku / sohu (tokmak,soku taşı ile içinde bazı maddeler dövülen büyük havan), mercimek, firik, çekmeye yarayan el değirmeni ...gibi günlük yaşamı kolaylaştıran araç-gereçler ve küllük (kireçli dolayısıyla sert olan sular külle yumuşatıldığından yanan ateşin küllerinin toplanıp biriktirildiği büyükçe kap, küp) bulunur.
Hayvan Barınakları
Etinden, ürünlerinden ya da gücünden yararlanılan hayvanlar için yapılan barınaklar (ahır, ağıl, kümes) genellikle avlu kapısına (dış kapı) yakın mekanlarda düşünülmüştür.
Mağara
Sıcak iklim koşullarında çabuk bozulan yiyecekleri saklamak, tazeliğini korumak için hemen hemen her evin alt katında, bodrumunda; soğuk hava deposu / buzdolabı işlevini gören bir düzenleme yapılmıştır.
Mutfak
Kapısı avluya açılan mutfak yapıdan ayrı, bağımsız bir bölüm olarak düşünülmüştür. İçinde iki ya da çok gözlü ocak, “puharı (ocak üzerinden başlayıp çatıyı biraz geçen genişçe baca)” adı verilen duman bacası ve dolaplar vardır. Bazı eski evlerin mutfaklarında ekmek pişirilen gömme ekmek tandırları varmış.
Odalar(Meskenler)
Kilis Evi’nde odalar oturma, yemek yeme, yatma / yatak, konuk ağırlama… gibi birbirinden farklı gereksinim ve hizmetlere yanıt verecek biçimde düzenlenmiştir. Odalara avludan ya doğrudan girilir ya da merdivenle (dereç) çıkılır. Pencereleri kuzeye bakan odalar “yaz odası”, güneye bakan odalar da “kış odası” olarak düzenlenmiştir. Oldukça yüksek tavanlı olan odalar, avluya bakan pencereler ve bunların üstündeki “kuş tağalarından” giren gün ışığıyla aydınlanır. Aydınlatma ve havalandırma gibi işlevsel özelliği olan “kuş tağaları” , konutun dış görünüşüne estetik bir değer katacak biçimde düzenlenir. Avluda sıralanan odalarda (oda sayısı ailenin ekonomik gücüyle ilintilidir) “eşik” adı verilen bir girişten (banyo da yapılan eşiklik boyutları yönünden farklı bir mekan olup, genellikle mermerdir) sonra taştan yapılmış üç gözlü bir gömme dolap (yöre ağzında ‘tazar’ olarak geçen bu taş dolabın alt gözünde ayakkabı, süpürge; orta gözde ibrik, testi, küp, carra, kenne, tağar gibi topraktan yapılmış kaplar; ‘kübbiye’ adı verilen üst gözde de tencere, tabak, tepsi türü eşyalar bulunur) yüklük olarak kullanılmak için yapılmış gömme dolap ve yörede “mahmil” adı verilen dolaplar bulunur. Kış odalarında ısınma için ayrıca “çukur tandır (ısınma tandırı da denilen bu tandır; 40-60 cm çapında, 50 cm derinliği olan bir çukur ve üstüne konulan ‘tandır kürsüsü’ ile bir ‘yorgandan’ oluşur.)” vardır.
Çıkma
Mutfak ve ahır gibi fazla yüksek olmayan bölümlerin üzerine yapılan ve merdivenle çıkılan basık tavanlı bir oda olup, bir tür sandık odasıdır. Çıkma bölümündeki odacıkların genel olarak ‘hazne (fazla eşyanın konduğu, saklandığı odacık, hazna)” denir.
Livan
Tüm odaların açıldığı geniş bir alan bu bölüm, odalararası ilişkilerin sağlandığı ortak kullanım alanıdır. Önü açık olan livanlarda, konut sahibinin ekonomik gücü ve zevkini yansıtan süslemeler görülür.
Ahmet Bey Konağı
Hatice Nebahat KARABEY’e ait Taşınmaz
Merkez İlçe, Şıhabdullah Mahallesi, Pafta 3, Ada 53, Parsel 10;
Tescil Tarih ve Sayı: 19.03.1999 / 3349, Adana
Yapı Özellikleri
Kilis’te “Konak Tipi” yapıların en güzel örneklerinden biridir.
Kilis eşrafından Ahmet Bey’e ait olup “Ahmet Bey Konağı” olarak bilinmektedir. Yöresel kesme taştan yapılan yapının sokağa bakan iki cephesi vardır. Avluya kemerli bir kapıdan girilmekte, avlunun batı ucunda tek parça taştan oluşmuş kuyu, konağın dikkati çeken önemli bir ayrıntısıdır.
Yapının haremlik ve selamlık olmak üzere iki girişi, vardır.
Azize Uygur
Azize UYGUR’a Ait Tescilli Taşınmaz
Merkez İlçe, Hacı İlyas Mahallesi, Salihefendi Sokak, Pafta 23, Ada 327, Parsel 30;
Tescil Tarih ve Sayı: 19.03.1999 / 3349, Adana
Yapı Özellikleri
Avlulu (havuşlu) “Kilis Evi’nin” tipik örneklerinden biridir. Dış duvarlar oldukça sade olup, moloz taştan yapılmıştır.
Taştan yapılan bu tek katlı yapının odaları avlu’ya (havuş) açılmakta olup; geniş, ferah ve oldukça aydınlıktır.
Yapı iki katlıdır.
Hayrettin Mimaroğlu
Hayrettin MİMAROĞLU’na Ait Tescilli Taşınmaz
Merkez İlçe, Deveciler Mahallesi, Şube Sokak, Pafta 11, Ada 130, Parsel 12;
Tescil Tarih ve Sayı: 19.03.1999 / 3349, Adana
Yapı Özellikleri
Avlulu (havuşlu) “Kilis Evi’nin” en güzel örneklerinden biridir. Yapı yüksek bahçe duvarı arkasında dış mekandan soyutlanmıştır. 2 katlı olan yapı yörede üretilen kesme taştan yapılmıştır. Cephede düzgün taş işçiliği ve oymaları ve süslemeleri evin en dikkat çeken görünümüdür. 3 katlı yapılmış olup avluya bakan cumbaları mevcuttur.
Kifayet Barışkan
Kifayet BARIŞKAN’a Ait Tescilli Taşınmaz
Merkez İlçe, Bölük Mahallesi, Ahmet efendi Sokak, Pafta 52, Ada 458, Parsel 20;
Tescil Tarih ve Sayı: 19.03.1999 / 3349, Adana
Yapı Özellikleri
Avlulu ‘Kilis Evi’ örneklerinden biridir. Çok sade bir dış duvara sahip olup; avluya bakan cephe oldukça düzenlidir ve bu cephede taş süslemeleri bulunmaktadır. Yapı içe dönük yaşam tarzına göre dizayn edilmiştir. Tek katlı olup, eyvanlı bir plan özelliğindedir.
Meliha Üzümbalı
Meliha ÜZÜMBALI’na Ait Tescilli Taşınmaz
Merkez İlçe, Şıhlar Mahallesi, Ulucami Sokak, Pafta 95, Ada 402, Parsel 2;
Tescil Tarih ve Sayı: 19.03.1999 / 3349, Adana
Yapı Özellikleri
Avlulu (havuşlu) “Kilis Evi’nin” en güzel örneklerinden biridir. Yapı yüksek bahçe duvarı arkasında dış mekandan soyutlanmıştır. 2 katlı olan yapı yörede üretilen kesme taştan yapılmıştır. Ahşap ve taş işçiliği ustalığı yanında bu malzemeyle yapılan süslemeler yapının önemli görünüm özelliklerindendir.
Muhlis Salihoğlu
Muhlis SALİHOĞLU’na Ait Tescilli Taşınmaz
Merkez İlçe, Hacı İlyas Mahallesi, Salihefendi Sokak, Pafta 23, Ada 331, Parsel 45;
Tescil Tarih ve Sayı: 19.03.1999 / 3349, Adana
Yapı Özellikleri
Avlulu (havuşlu) “Kilis Evi’nin” tipik örneklerinden biridir. Dış duvarlar sağır ve moloz taştan yapılmıştır.
Taştan yapılan bu tek katlı yapının odaları avlu’ya (havuş) açılmakta olup; geniş, ferah ve oldukça aydınlıktır.
Yapının özgün biçimi büyük avlulu (havuş) iken sonradan miras nedeniyle gerçekleşen parselasyonla küçülmüştür.
Safder Tümay
Safder TÜMAYa Ait Tescilli Taşınmaz
Merkez İlçe, Hacıilyas Mahallesi, Maarif Sokak, Pafta 23, Ada 333, Parsel 5;
Tescil Tarih ve Sayı: 19.03.1999 / 3349, Adana
Yapı Özellikleri
Kilis’te “Konak Tipi” yapıların en güzel örneklerinden biridir.
İki katlı olarak planlanan yapının giriş katı ticarethane diğer katı ise konut olarak düzenlenmiştir. Dış cephedeki taş işçiliği ve süslemeler yapının dışa vuran en temel özellikleridir.
Ulusal Kurtuluş Savaşı yıllarında Mustafa Kemal bu evde konakladığı için yörede “ATATÜRK EVİ” olarak bilinir.
Zübeyde Ülgen Neci
Zübeyde Ülgen NECİ’ye Ait Tescilli Taşınmaz
Merkez İlçe, Hakverdi Mahallesi, Pafta 227, Ada 323, Parsel 27;
Tescil Tarih ve Sayı: 19.03.1999 / 3349, Adana
Yapı Özellikleri
Avlulu ‘Kilis Evi’ örneklerinden biridir. Yöresel kesme taştan yapılmıştır. Oda tavanları ceviz ağacı ile kaplanmıştır. Yapı içe dönük yaşam tarzına göre dizayn edilmiştir. İki katlı olup, eyvanlı bir plan özelliğindedir.
|
