TAHRİR DEFTERLERİNE GÖRE 16. YÜZYıLDA KİLİs SANCAGINDAKİ AşİRETLERİN İDARELERİ, NÜFUSLARı VE YAŞAM TARZLARı Metin AKİs" ÖZET Kilis Sancalfmda kışlayan konar- göçerler ta/u-ir defterlerinde "Ekrad-ı İzzeddinli" olarak geçmektedir. Bunlara "Eki-dd-ı izzeddinll" denmesindeki neden hayat tarzlan ndan ve sancağm ilk bey' i olan Şeyh i zzeddinden dolayıdır. Bölgede yaşayan konar- göçerler Osmanlıdan çok önceki zamanlardan beri bölge siyasetini etkilemişlerdir. idari yapılanmalan taife, cemaat ve oymak tarzındadır. Genelolarak koyun yetiştiricili,~i ile uğraşmışlardır. J 570 'te konar-göçerlerin nüfuslan J 536 'ya göre dört kat artmasma rağmen, J 590'da başlangıca göre iki katına gerilemiştir. Yaklaşık olarak ay/ll durum yetiştirdikleri koyun sayısı için de söz konusudur. Anahtar Kelimeler: Konar-göçerler. Kilis Sancağı, Ekrdd, Eki-dd-ı İzzeddinlf, Taife, Cemaat, Oymak, Konar-göçerlerinniifuslan. ABSTRACT Nomands of the Sancak Of Kilis colled as "Ekrad-ı izzeddin/f" in tahrir defters. Raıson for caling like this, is coming from their life styl, and from a pason, who H'as the first nder of Sancak of Kilis. Nomads of the district effected all politics either in Ottoman era or before the Ottomans. They divided as "((life H. "cemaat", and "o.vmak" and generall)' they ıvorked at mising sheep. At the second qııarter of the J 6 .th century population of the nomads İncreased in the third quarter of the same century. and at the end of the century, it decreased and dotıbled according to begining. The sanıe sitııatİon was also in munbel' their sheep numbers which they raised. Ke)' Words: Noıuads. Sancak of Kilis. Ekrtıd, Ekrôd-ı İzzeddinlf, Taife. Cemaat. Oymak. popillation ofnonıads. , Arş.CörDr., Ka/kils (iııiı'ersiıesi Fen-Edebiyaı Fakiitre",i Tarih Böliiıııii, LO GiRİş Metin Akis Kilis Sancağına ait mufassal tahrir defterlerinde konar-göçerler nüfusun en kalabalık kesimini oluşturmaktadır. Konar-göçerlerin kendilerine mahsus hayat tarzları olmasının yanında, nüfusları, yayıldıkları yerler ve sahip oldukları maddi varlıklar Osmanlı sosyal ve ekonomik yapısının aydınlatılması bakımından önem taşımaktadır. Araştırmamızda temelolarak üç tapu tahrir defterini kullandık. Bu defterlerden ilki Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde 181 numarada kayıtlıdır ve 1536 tarihini taşımaktadır. Defter aynı zamanda sancağın da ilk mufassal defteridir. İkinci defter yine aynı yerde, 506 numaralı ve 1570 tarihine aittir. En son defter 1590 tarih ve 171 numara ile Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivinde bulunmaktadır. Konar-Göçerlerin İdareleri İnsan toplulukları bir arada yaşamanın gereği olarak çeşitli kurallar geliştirmişler ve bu kurallara uymayı da toplum yaşamının en temel öğesi olarak kabul etmişlerdir. Konar-göçerler Osmanlı toplumunun diğer halk kesimlerinden farklı bir yaşam sürdürmekteydiler. Bu nedenle idarı yapılanmaları da farklılık arz etmekteydi. Her ne kadar şehir hayatının girift sosyal ilişkileri kadar olmasa da kendilerine mahsus yazılı olmayan kuralları tatbik etmekteydiler. Konar-göçerler yapı itibariyle üç gruba ayrılmaktaydı; 1- Münferit ve müstakil olarak bir boydan oluşanlar, 2- Bir boydan ayrılarak zamanla sayıları dörtten on altıya veyahut daha fazla olan ve genellikle reisierinin adıyla anılan oymaklar grubu, 3- Federasyon şeklinde yapılanmış olanlar.J Kilis ve civarında yaşayan konar-göçerler federasyon tarzında sevk ve idare edilmekteydi. Bu tarz yönetim anlayışı sadece Kilis Sancağındaki kon argöçerler için değil, Halep Türkmenleri, Şam Türkmenleri ve Diyarbakır Türkmenleri gibi Boz Ulus topluluğuna dahil gruplarda da uygulanmıştır. Osmanlı Devletinin Konar-göçerleri federasyon tarzında idaresi öncelikle malı sebeplerle olmuştur. Osmanlı döneminde Oğuz isimleri taşıyan bazı küçük oba ve oymaklar yeni bir düzenlemeye tabi tutulmuşlar, Eski-il, Yeni-il, Halep- Türkmenleri,2 Şam-Türkmenleri, mu- Yörük ve Dulkadirli bu düzenlemeler neticesinde oluşturulmuştur. Örneğin; Avşar Oymakları 24 Oğuz boyu arasında sayıldığı halde Halep Türkmenleri adı altında ayrı bir idari yapı içerisinde yer alabilmekteydi. ı Cengiz. Orlıonlu. Osmanlı İ11lparatorlıığllJlda Aşiretlerin İskanL İstanbul J 987. 5.13-4 2 TKGMA .. TTD .. No:37'de kayıtı, 74 yapraklı 1596 yılına ait defterde Halep civarındaki bütün konar-göçerleri kapsamakta ve "yörügan-ı Halcp Defteri" olarak adlanelırıımı~t,r. Beydili, Bayad, Beylüklü. Harbendelü. inaIIli, Gündüzlü Avşarı. Köpeklü Avşan. Peçenek Türkmen Boyları (Orıık) Halep Türkmenleri arasında yer almaktayelı. Bkz. Defter] -74 saYI~1ları ve Konyalı. i.. H .. Kilis Tarihi. 8.124-131 i i Iİ li : ı Tahrir Defterlerine Göre J 6. Yüzyılda Kilis Sanca.~/I1dakiAşiretlerin j dareleri, II Nüfiıslan ve yaşam tarzıan Bir başka neden ise; çok çeşitli boylardan gelme küçük oba, cemaat ve oymakların kışlama mekanlarının yukarda bahsi geçen yerler olmasının da bir diğer etken olduğu, Halep ve civarının bazı Türkmen grupların kışlama yerleri olmasından dolayı bu adı almış olduğu düşünülebilir.3 Kilis Sancağındaki konar-göçerler defterlerde "ekrad" olarak adlandırılmaktadır. Sancağın Kanunnamesi'nde4 "Ekrad Taifesi" 'için; "Ve Ekrdd ta i/es i kıl ev ile kadimi kışlak ve yurtları olan Nalıiye-i Com etra/mda Halep ve Maraş Eyaletlerinde va ki olan yaylaklara kıl ev ile konar göçer yöriik makulesi olduklarından ... " şeklindeki ifade konar-göçerlerin bir yıl içerisindeki faaliyetlerini ve yaşam tarzlarını göstermektedir. İncelemiş olduğumuz üç Tapu Tahrir defterinde konar-göçerler hiyerarşik olarak üç temel guruba ayrılmaktalar. "Taife", "cemaat" ve "oymak" olarak ayrılan bu gruplardan hangisinin daha büyük olduğunun tespit edilmesi kolayca yapılacak bir tasnif neticesinde mümkün gözükmemektedir. Bu konuda yukarda sayılan grupların ayrı ayrı nüfusları bizlere yardımcı olacağı kanaatindeyiz. Taife adı altında kaydı verilen nüfusun cemaat olarak verilenlere göre daha kalabalık olması nedeniyle taifenin cemaate göre bir üst birimi olduğu düşünülebilir. Taife diğer konar-göçer yapılar içerisindeki "aşirete" karşılık gelmektedir. Aşiret "el-Aşfre" Arapça kelimesinin dilimize aşiret olarak geçmiş şeklidir. 6 Taifelerin bir alt birimi olarak da cemaatler kaydedilmişlerdir. Oymaklar ise yine kayıtlarında verilen hane sahiplerinin sayısı göz önüne alındığında cemaatlerden daha küçük oldukları anlaşılmaktadır. Taifeyi sevk ve idare edecek beylerin tayini, cemaati teşkil eden grupların başındaki kethüdaların ve ihtiyarların seçilecek şahsı beyolarak kabul edeceklerini bildirmeleri durumunda hükümetin de onayı alınarak yapılırdJ. Rişvan gibi gruplarda daha özel bir prosedür olarak- Rişvan grubu Kilis Sancağında kışlayan kalabalık konar-göçer gruplardandı- padişah tarafından 3 İlhan. Şahin. "Osmanlı İmparatorluğU'nda Konar-göçer Aşiretlerin Hukuki Nizamları," Türk Kültürü. XX. (Mart 19f2), Sayı 227, s.285, HaliL, İnalcık, "The Yörüks: Their Origins. Expansion and Economic Role:'Orelıla! Carpet and Textile Studies [,London 1986. s.4 7-48. 5 Ekriid tabiri konar-göçerleri tanımlamak için Osmanlı resmi yazışmalarında kullanılıyordu. Cevdet Türkay'a göre defterlerde geçen "Ekriid oymak ve aşretlcri yine konargöçer Türk soyundan gelen lerdi r". Cevdet Türkay. Oymak- Aşiret ı'e Cemaatler.s.l- 17 .Hallaçoğlu 'na göre ise"Ekrild kelimesinin konar-göçer veya yörükle eş anlamda kullanıldığı. bilhassa, Osmanlı belgelerinde Türk. Kürd ve Ekriid kelimelerinin etnik bil' anlam ifade etmediği açıkça ortaya çıkmaktadır" Yusuf Hallaçoğlu. "Osmanlı Belgelerine Göre TÜl'k-Etrak. Kürd- Ekrild Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme:' Belleteıı cilt:LX/227-229,TTK Ankara 1997, s 139-146 (, Cevdet Türkay, Başbakaııltk Arşiı' Belgelerine Gijre Osmanlı İmparatorluğu' ııda Oymak- Aşiret ve Cemaatler, Tercüman Kaynak Eserler Dizisi. istanbul 1979. s. ı7. Yusuf. Hallaçoğlu. "Aşiret". TDIİA, cilt:l. s.9 12 Metin Akis verilen berata gerek görülmeden kethüda, ihtiyar ve söz sahiplerinin seçtiği kişiler boy beyi olurdu. Cemaatin başında "kethüda" bulunurdu. Kethüdalar idari bakımdan bağlı oldukları boy beyi tarafından tayin edilirdi. Kethüdaların idaresine bulundukları cemaat üzerindeki sorumluluklan sadece idare etmekle sınırlı olmayıp, aynı zamanda vergi ile de ilgili sorumluluklan vardı. Kethüdalar cemaatin kanunen vermesi gereken vergileri has voyvodalanna vermeyi taahhüt ederlerdi ve kefalette bulunurlardı. Eğer idarede acz veya vergi toplamada ihmalleri olursa cemaat halkının şikayetleri ve has voyvodalannın onayıyla görevden alınıp yerine başkası atanırdı. Defterlerde taifelere göre tasnif yapılmıştır. Taifeye bağlı cemaatler, taifenin hemen altında sıralanmakta ve "Taife-i Ceyanlu tabi Com cemaat-ı zeyneddin Kethiida veled-i Yusuf tabi mezbur " örneğinde olduğu gibi, taifenin bağlı olduğu nahiye ve cemaatin bağlı olduğu taife sıralı olarak kaydedilmekteydi.7 Eğer cemaatler birden fazla köyde kışlamaktaysa taifeye bağlı cemaatler "der karye-i" şeklinde kışladıklaı'ı köylere göre ayrıca tasnif edilmekteydiler. Örneğin; Kılıçlı Taifesinden Feramus Kethüdaya bağlı olan cemaat Ekerce, Ayn-ı Kale ve Cinderas köylerinde kışlamaktaydı.8 Konar-göçerlerden oluşturulmuş pek çok idari teşkilat bakımından- kaza ve nahiye bulunmaktaydı. Aynı zamanda adli sorunların çözümü için de kadılar atanmıştı. Bu kadılar konar- göçerlerle beraber şehirden şehre göçmekteydiler. XVI. Yüzyılın ortalarından itibaren Yeni- il ve Halep Türkmenleri de birer kaza teşkil ediyordu. Kilis Sancağındaki Aşiretlerin Nüfusları ve Yayılma sahaları Kilis Sancağındaki konar-göçerler genelolarak Ekrad-ı İzzeddinll olarak bilinmektedirler. Şeyh İzzeddin Beğ'in 1527-36?9 arasındaki dönemde Kilis'te sancakbeyliği yapması nedeniyle bu adı almış olabilirler. Mühimme defterindeki ifadelerden İzzeddinli taifesinin Bozıılııs Türkmenlerine baiHı Türk boylarından biri olduğu anlaşılmaktadır. 10 u Şimdi bu taife aşiret ve boylara daha yakından bakalım. 7 TKGMA. TTD. No: 17 ı.5.90 s TKGMA. TTD .. No: 171, 5.92 " BOA .. TTD .. No: i 8 I. s.51. ı536 tarihli ımıfassal tahrir defterinde Sancakbeyi olarak adı geçmckte olmasına rağmen hangi tarihe kadar bu görevele kalelığını tespit edemedik. en azından dohız yıl görevde kaldığını kaynaklara dayanarak söyleyebiliriz. bkz.KunLM.. Saııcaktan Eyalete,s.128 II> Konar-göçerler hakkında bkz. B.Atalay. "Türkçemizde men. man Eki". Türk Dil Kıırumıı 1940. İbrahim.Kafesoğlu. "Türkmen Adı". Jeaıı DeııyAmwğalı1. Ankara, 1958.5.128. Lindner. R.P .. NOJllands and OUomaııs iıı Medieva! Aııalo!ia. B1omingtoon. 1983, Haliı.inalcık. "Arab Camel Drivers in Western Anatolia in the Fifteenth Century". Revile d'llisloire ,Haghrchiııc, 1983.5.263.270 Ta/u'ir Defter/erine Göre 16. Yüzyılda Kilis Sancağll1daki Aşiretlerin İdare/eri. 13 Nüjiıs/an ı'e yaşam tarz/an Abanlu Taifesi 1570'de 146 hane ve 67 mücelTedleri kaydedilmiştir. I i Abdaliye Taifesi 1536'da abadaliye taifesine mensup 50 hane ve 17 mücerred, 1570'de 112 hane 51 mücerred kaydı vardır.J2 Acarlu Taifesi 1536'da 43 hane, 49 mücerred, 1570'de 505 hane ve 4116 mücerred kaydı vardır. 13 Ali Kanlu Cemaati 1536'da 31 hane ve 25 mücerred, 1570'de 88 hane ve 15 mücerred 1590'da "Halil Beğ1i" olarak ta bilinmektedir. 92 neferi, 77 hanesi, 48 bennaki ve 4 tane de mücerredi vardı. 14 Amiki Taifesi 1536'da 164 hane ve 61 mücerredi,1570'de 389 hane ve 219 mücerred, 1590'da 385 hane ve 197 mücerredleri deftere kaydedilmişti"Mehalu" adıyla ve Anıikiyye olarak da bilinirdi. Bu taifeye bağlı Mihrabi cemaatının kethüdalığını Hamid ve İsmail yapmaktaydı. Bunlara bağlı 52 hane bulunmaktaydı. Yine aynı cemaatın bir diğer kolu da Halil'in oğlu Yusuf idaresinde idi. Bunların da 35 hanesi mevcuttu. Atihanlu cemaati de aynı taifeye bağlıydı ve idaresi Kasım Kethüdaya bırakılmıştı. Bu cemaat de 30 haneli idi. Meraşi olarak bilinen bir diğer cemaati de 138 haneli idi. Kasablu cemaatinin 53 hanesi ve Aldzranlu cemaatinin de 77 hanesi mevcuttu. Toplam olarak taifenin 687 neferi, 385 hanesi, 266 bennakı ve 197 mücerredi vardı. 15 Balasanlu Taifesi 1536'da 50 hane ve 34 mücerred, 1570'de 419 mücerred ve 174 hane kayıtlıydı.16 Barase Cemaati 1570'de 279 hane ve 186 müceITetleri bulunmaktaydı. Nefer sayıları 465, bennak sayıları 77 idi.17 ii BOA" TTD.. No:506, 5.266-68 12 BOA .. TTD., No:181. s.183, No:506, 5.268-70 13 BOA .. TTD" No: 181. s.207. No:506. 5.298-311. " Türkmen taifesidir'.Cevdet Türkay, Oymak- Aşiret ve Cemaatler.s i76 LO BOA .. TTD ..No: 181. s.1 56, No:506. 5.292-93. TKGMA., TTD., No: 171. s.1 21. Cevdet Türkay. Oymak- Aşiret ve Celııaatler.s.49 15 BOA .. TTD ..No:l81. 5.132-36. No:506. s.207- 14, TKGMA., No:17l. s.1 1i I"BOA .. TTD .. No:l81. s.193. No:506. S.317-27 17 EOA .. TTD.. No:506. 5.392-97 ' 14 Metin Akis Belubi' Taifesi 1570'de 70 hane, 35 mücerred, 105 nefer, 58 bennak sayısı vardı.18 Bubalanlu Taifesi 1536'da 30 hane, 13 mücerred, 1570'de 252 hane ve 152 mücerred, 404 nefer ve 174 bennak kayıtları vardı.19 Çakallu Taifesi 1536'da Çakallu taifesinin 28 hene ve 104 mücerredi, 1570'de 125 hanesi ve 60 mücerredi, 74 bennakı ve 185 neferi kayıtlıydı.20 Denabi' Taifesi 1536'da 3 hane ve 4 mücerred kayıtlıyken, 1570'te 226 hane ve 99 mücerred kaydı vardırNefer sayısı 325, bennak sayısı ise 184 idi.21 Derzubi' Cemaati Sadece 1570 tahrihli mufassal tahrir defterinde kayıtlara alınmıştır. Buna göre 130 hane ve 59 mücened, 41 bennak ve 189 nefer kaydı vardl.22 Dubadi' Taifesi 1536' da bennak 50 mücerred 48 kişi, 1570' de nefer 51 , bennak 22, hane 36 mücered 12 kişi idi.23 Ber Seyhat Cemaati 1570'te 91 hane 24 mücerred, 115 nefer ve 79 bennak kayıtları vardı bu sayı 1590'da 168 hane ve 22 mücerred'e çıkmıştır.24 Eskanlu Taifesi Bu taifenin 1536'da sadece 8 bennak 16 mücerred ve 35 nefer kaydı vardırY Ekrad-ı İzzeddinli taifesi adı altında geçmektedir. Şemseddin oğlu Hüseyin Kethüda cemaatin başı olarak zikredilmektedir. Malatya kazasının Habaş nahiyesi Cuvke mezraasında sakindider. 27 hane, 144 koyun, 12 bennak ve 18 mücerredi olan cemaat defter de 48 nefer olarak gösterilmiştir.26 506'nolu tahrir defterinde Taife-ı Ekrad-ı Eskanlu şeklinde geçmektedir. Burada da IN BGA., TTD .. No:506, S.285-87 19 BGA., TTD., No: i81,8.175, No:506. sJ 11-! 7 211 BGA. TTD., No: ı8 ı,s.91-97, No:506, s.415.! 6 11 BGA .. TTD .. No:!81. s.!4!. No:506, 5.271-76 22 BGA .. TTD .. No:506. 8.506. s.398-99 21 BGA., TTD .. No:! 81. s.! 37-40, No:506. s.260-63 '4 BGA .. TTD., No:506, s.293-95, TKGMA ..TTD .. No: 171. s.144 25 BGA .. TTD., No:506, s.409-412 2(, BGA .. TTD .. NG:506, s 153-! 54 Ta/u'ir Defterlerine Göre 16. Yüzyılda Kilis Sancağ7l1daki Aşiretlerin İ dareleri, 15 Ni{fuslan ve yaşam tarzlan taifenin Malatya'ya bağlı, 35 nefer, 27 hane, 8 bennak ve 8 mücerredi bulunmaktaydı .27 Evran Yunuslu Taifesi 1570'te 68 hane, 105 nefer 30 bennak ve 37 mücerred kaydı bulunmaktaydı.28 Ezkanlu Taifesi 1570'de 123 hane, 70 mücerred, 193 nefer, 92 bennak kaydı bulunmaktaydı. 1570'de taifenin Malatya'ya bağlı, 35 nefer, 27 hane, 8 bennak ve 8 mücerredi bulunmaktaydı. 1590'da EkI'ad-ı İzzeddinli taifesi adı altında geçmektedir. Şemseddin oğlu Hüseyin Kethüda cemaatin başı olarak zikredilmektedir. Malatya kazasının Cubaş nahiyesi Cuvke mezraasında sakindirler. 27 hane, 144 koyun, 12 bennak ve 18 mücerredi olan cemaat defter de 48 nefer olarak gösterilmiştir.29 Gezanlu Taifesi 1570'te kaydı vardır. Buna göre; hane sayısı 4, mücerred 4 , bennak 4, nefer 8 kişi idi.30 Güc Beğlü Taifesi 1536'da 30 bennak, 58 mücerred, 1570'de 112 hane 78 mücerred, 191 nefer 96 bennak ve 1590'da 114 hane 52 mücerred kaydı bulunmaktaydı.3! Gürkanlu Taifesi 1536'da 63 bennak, 53 mücerred, 1570'te 112 hane, 78 mücerred, 690 nefer, 281 beımak kaydı vardı.32 Hacı Ömerli Cemaaati 1570'de 329 hane, 536 nefer, 245 bennak ve 207 mücelTed kaydı vardır.}} Halidlü Taifesi 1536'da 66 bennak, 27 mücerred, 1570'de 156 hane, 234 nefer 99 bennak, 78 mücerred, 1590'da Ali kethüda idaresinde Kahta ve Gerger kazalarında 128 hane, 84 bennak, 66 mücerred, Şerif ve Nur Kemal idaresinde 15 hane, 12 bennak, 7 mücerred, Bireciğe bağlı Kara Curun ve Buldı köylerinde Ömer oğlu Gökçe Şeref'e bağlı LOhane, 8 bennak, 7 mücerred, Salu köyünde 2 hane, 2 27 BA. TD. Nr:506. 5.153-154 2R BGA .. TTD .. No:506. 5.276-77 29 BGA., TTD., No:506. 5.409-12. TKGMA .. TTD .. No: 171, 5.159 .lO BGA .. TTD .. No:506. 5.278 1 BGA .. TTD .. No181. s.105-8, No:506. 5.165-67. TKGMA .. No:17L. s.159 32 BGA .. TTD., No: 18ı. s.203. No:506. 5.357-67 33 BGA., TTD., No:506, 5.387-92 16 Metin Akis bennak, 1 mücerred, Suruc'a bağlı Şehrek (Kızıl Kuyu) köyünde 3 hane, i bennak, toplam olarak bu tahrirde 241 nefer, 156 hane, 107 bennak, 81 ll1ücerredleri bulunuyordu.34 Hasan Deyviyi Cemaati Is36'da 3 mücerred, Is70'te 25 hane, 6 mücerred, 13 bennak 31 nefer kaydı vardı?5 Hasan Kethüda Cemaati Is36'da 28 bennak, 37 mücerred, ls78'de ise 4 bennak, 4 mücerred ve 21 nefer kaydı bulunll1aktaydı.36 Havledi Taifesi Is70'de 278 hane, 107 mücerred, 156 bennak, 390 nefer ve Is90'da nı hane, 102 mücerred kayıtlıydı.37 Hazırsızlu Cemaati Is70'te 56 bennak, 59 mücerred, 97 nefer kayıtlıydı.38 Heştuanlu Taifesi Is36'da 34 bennak,3s müceITed, Is70'te 20 hane, 29 nefer 26 bennak ve 9 mücerred kaydı vardı. 1590' da cemaatin başında Mehmet oğlu Ali Kethüda bulunmaktaydı. 50 nefer, 31 hane, 12 bennak ve 18 mücerredi vardı.39 Kadılu Cemaati Is70'de 355 hane,141 mücerred, 496 nefer, 215 bennak kaydı bulunmaktaydı.411 Karaca Alilu Taifesi ls36'da 51 bennak, 36 mücerred, Is78'de 219 hane, 189 mücerred, 408 nefer, 98 bennak, Is90'da taifeye bağlı beş cemaat vardı. Bunlar; Davut'un oğlu Hasan Kethiida cemaati, 47 haneye sahipti. Musa'nın oğlu Ali ketlıüda cemaati ve Görikkalllu Cemaati 77 haneli oldukları belirtilmektedir. Yine bu cemaatin bir diğer kolu da Mehmet oğlu İskender kethüdalığında 30 haneli idi. Karaca ÖmerIii CClnaati Ebu Tahir oğlu Polat kethüdalığında 36 hane Haskalllu Cemaati 21 hane olarak hesap edilmiştir. Kethüdası ise Hasu'nun oğlu Hıdır idi. _"BüA., TTD. No: i 8 i. S.ı 24--27. No:506, s.197-200. TKGMATTD., No: ı71. s. 149 35 BüA.. TTD .. No:506. s.255 '" BüA.. TTD., No: i 8 ı, s.No:506. s.420 J7 BüA., TTD .. No:506. s.155-65, TKGMA ..TTD., No:171, s.156 3' BüA .. TTD .. No:506. s.373-75 J'J BüA., TTD.No: 181.5.128-9. No:506. s.200-7, TKGMA .. TTD., No:17I, 5.159 Cevdet Türkay. Oymak- A.şiret ı'e Cemaatler.s. 91 Ol' BüA .. TTD .. No:506, s.381-86 Talırir Defterlerine Göre J 6. Yüzyrlda Kilis Sancağmdaki Aşiretlerin İ dareleri, 17 Nüfiıslan ve yaşam tarzlan Toplam olarak taifenin 395 neferi, 211 hanesi, 215 bennaki ve 59 mücerredi vardı.41 Kasım Kethüda Cemaati 1578'de 56 hane, 36 mücelTed, 92 neferi 29 bennak bulunmaktaydı.42 Kavi Taifesi 1536'da 12 bennak, 15 mücerred, 1570' de 250 hane, 70 mücerred, 320 nefer, 174 bennak kayıtlıydı.1590'da Halil Beğ idaresinde Dilablı Cemaati 126 hane, 76 bennak, 33 mücerred Kahta'da yaylamaktaydı. Aynı cemaatin Sürgü'de II hane, 6 bennak, 3 mücerred, Koç Hisarda II hane, II bennaki, Süleyman kethüde idaresinde 5 hane, 3 bennak, 2 müceredi, Ruha'da Alilu cemaatinin 2 hane, 1 bennak, 4 mücerredi, yine aynı kethüdaya bağlı 10 hane, 7 bennak, 1 mücerred, De1unlu cemaatinin Pirhan köyünde 30 hane, 18 bennak, 7 mücerred, Hısn-ı mansur kazası Hatur köyünde Şıhlı Kethüdaya bağlı 27 hane, 22 bennak, 10 mücerred, Terteviş mezraasında 31 hane, 20 bennak, 7 mücerred, Toplam olarak taifenin 314 nefer, 253 hane, 174 bennak, 57 mücerred kaydı bulunmaktadır .43 Kıhçlu Taifesi 1536'da 64 bennak, 9 mücerred, 1570'te 157 hane, 79 mücerred, 236 nefer, 100 bennaki bulunmaktaydı. 1590'da Kılıçlu taifesinin 237 neferi, 157 hanesi, 140 bennaki ve 44 mücerredi, başında Feramus adında kethüdası vardı. Cemaatin Gündüzlüye bağlı Men/am köyünde 117 hanesi vardı. Ekerce köyünde 9, Ayn-ı Kale köyünde 9 hanesi, Cenas köyünde ise 22 hanesi vardı.44 Kırhaşin Cemaati 1570' de Kırbaslu Cemaatinin 149 hane, 63 mücerred, 125 bennak, 212 Nefer kaydı bu1unmaktaydı.45 Köydi (Gözi) Taifesi 1536' da Gözi taifesinin 1 bennak 10 mücerredi kayıt altına alınmışken, 1570'te 325 hane, 141 mücerred, 466 nefer, 251 bennak kaydı bulunmaktadır. 1590'da taifenin; Besni'de Süleyman kethüda idaresinde Serince köyünde 27 hanei 16 bennak, 9 mücerredi, Kalacık köyünde 9 hane, 6 bennak, 7 mücerred, Sedir köyünde 6 hane, 3 bennak, 6 mücerred, Sayviran köyü yakınlarındaki Baycık köyünde 9 hane, 8 bennak, 5 mücerred, Hacı Halil köyünde IL hane, 8 41 BOA., TTD., No:lS1, 5.150-51, No:50G, s.234-39, TKGMA .. TTD., No:l71, s.l LS 42 BOA. TTD .. No:50G, 5.419-20 43 BOA., TTD .. No:lSl, s.143. No:50G. s.214-IS, TKGMA .. n'D .. No: 171, s.IGI 44 BOA .. TTD .. No: iSI, s.1 58, No:50G, s.244-47, TKGMA .. TD., No: 171, s.IOO "Türkmen, Ekrad ve Yörük olarak geçmektedir. Kılıçlu Boyunoğlu aşiretlerinden olan Kılıçlu Ahsendere mevkiinde iskan olunmuşken Ekrad-ı Kilis içerisİnde yazılmış ve mücedddeden Rakkaya İskanları emI' olunmuştur" Cevdet Türkay. Oymak- Aşiret ı'e Cemaatler.s.515-G 45 BOA .. TTD .. No:50G. s.412-14 18 Metin Akis bennak, 5 mücerred, Gerger kazası Taş-il nahiyesine bağlı Tepecik köyünde 27 hane, 23 bennak, 18 mücerred, Bahir köyünde 33 hane, 30 bennak, 18 mücerred, Tuhar! köyünde 50 hane, 44 bennak, 20 mücerred, Halbusa'it köyünde 16 hane, 18 bennak, ıo mücerred, Taş-il'de Kara Ulya köyünde 43 hane, 35 bennaki 17 mücerred, Malküs köyünde 21 hane, 15 bennak, 23 mücerred, Vilayet-i Şark'ta Ömer kethüda idaresinde 50 hane, 49 bennak, 30 müceITedleri vardı. Toplam olarak taifenin 1590'da 524 neferi, 325 hanesi, 275 bennaki, 175 mücenedi bulunuyordu.46 Kulaksızlu Taifesİ 1536'da 14 bennak, 23 mücerred, 1570'te 125 hane, 60 mücerred, 60 bennak, 175 nefer kayıtları vardır,47 1590' da Kulaksızlu taifesi beş ayrı cemaaat olarak temsil edilmekteydi. Bunlar; İmanlu Cemaati Halid' in Oğlu Murad'ın kethüdalığında, 39 hane bulunmaktaydı.Kasılu Cemaati, Hasan'ın oğlu Hüseyin' in kethüdalığında 43 hane vardı. Albacı Cemaati 18 haneli ve Kethüdaları ise Mihnet oğlu Seydi idi. Mestanlu Cel1laati ara b oğlu Hasan kethüda başkanlığında, 21 hanelibir cemaat idi. Bu cemaatin diğer bir kolu da Hancık köyünde idi. Burada da 4 hanesi vardı.Toplam ol.arak taifenin i89 nefer sayısı, i25 hane sayısı,80 bennaki ve 42 müceITedi defterde kayıtlı görünmektedir,4~ Mahmud Veled-i Cevlan Cemaatİ 1578'de 27 hane, 15 mücerred, 35 nefer ve 14 bennak kayıtları mevcuttur.49 Mansur Kanlu Cemaati 1570'de 146 hane, 98 mücerred, 244 nefer ve 142 bennakları bulunmaktaydı.50 Mestanlu Taifesİ l570'de 200 hane, ıo5 mücerred, 305 nefer 97 bennak kaydı bulunmaktaydı51 Mennanlu Taifesİ lS36'da 20 beımak II mücered, lS70'de 90 hane 47 mücerred, 137 nefer, 42 bennak, lS90'da ise 90 hane ve 61 .ınücerredi kayıtlıydı. Cemaatin 33 de ""EGA .. TTD., No: i8 ı. s.102-4, No:506, s. 154-9. TKA., TTD .. No: ı7 i. s. ı54 "7 EGA .. TTD .. No:181' s.154-55, No:506. 5242-44. Cevdet Türkay. Oymak- Aşiret ve Cell/aat/er.s. 543. "Türkmen ve Yörüktür." tR TKGMA .. TTD .. No:17I. s.120 ¥) EGA .. TTD .. No:506. 5.4 ı9 ~, BGA .. TTD .. No:506. 5.375-78. Mal1suro,~/u Ceıııaıııi olamk da geçer.Yiirükıür. Cevdet Türkay. Oymak- Aşiret ve Cemaatler,s.577 51 BGA .. TTD.. No:506. s.280-85 Ta/u-ir Defterlerine Göre 16. Yüzyılda Kilis Sanca,~mdaki Aşiretlerin İdareleri, 19 NiifiHlan ve yaşam tarzlan bennaki bulunmaktaydı. Kethüda Garib oğlu Şemo cemaatin idarecisiydi. Hangi köyde olduklarına dair bilgi yoktur. 52 Musabeğlü Taifesi Kilis İline bağlı Musabeğli kazası bu taifeden dolayı bu adı almıştır.1536'da 140 bennak, 33 mücered, 1570'de 573 hane, 213 mücerred, 282 bennak, 876 nefer kayıtları mevcuttur. 1590'da ise 574 hane ve 172 mücerredleri vardı."3 Nakibanlu Taifesi 1536'da 65 bennak, 73 mücerred, 1570'de 714 hane, 330 mücerred, 415 beımak 1044 nefer kaydı bulunmaktaydı.54 Nekciye Cemaati 1536'da 12 bennak, 8 mücerred, 1570'de 44 hane, 16 mücerred, 60 nefer 33 bennak kaydı vardı."" Okeu İzzeddinH Taifesi 1536'da 47 bennak LO mücerred, 1570'de 247 hane 104 mücerred, 127 bennak, 354 nefer, 1590'da 248 hane ve 90 mücerredi vardı. Taife ok yapımı uğraştıklarından dolayı bu ismi almıştır. Okcu İzzeddinli taifesinin altı ayrı cemaatı defterde kayıtlı idi. Bunlar; Saikanlu Cemaati Şehriyar kethüda başkanlığında idare edilmekteydi 70 hanesi vardı. İbanlu Cenıaati, Abidin'in oğlu Halil'in kethüdalığında idi ve 24 hanesi vardı. Yerlübanlu Cenıaati, Tavil Süleyman kethüda riyasetinde 54 hane, H/d/rbanlu Cenıaati, Hacu'nun oğlu Balban kethüdalığında 51 hane, İzkanlu Cenıaati de 43 hane, Amal Ketlıüda Cenıaati ise 6 haneli idi ve Behisni kazasına bağlı serice köyünde bulunmaktaydılar .56 Ömerlü Taifesi 1536'da 96 beımak 24 mücerredi 1570'te 39 hane 13 mücerred, 35 bennak 52 nefer kaydı vardır. 1590'da Ömerlü cemaatinin 28 hanesi Cum Nahiyesine bağlı Cebel.i Zikri köyünde kışlamaktaydı. 13 hanesi Karı Öyüğü ve Hacı Halil Mezraası 'nda, 6 hanesi de Yarur köyünde kışlamaktadır. Cemaatin toplam olarak 58 neferi, 39 hanesi, 50 bennaki ve 7 mücerredi vardı."? 52 BOA., TTD., No: 18 I. s.166, No:506, s.253-55. TKGMA .•TTD., No: 171, s.105 53 BOA., n-D., No:18 i. s 144-48. No:506, 5.220-29, TKGMA., TTD., No: 171.5.122 'cl BOA .. TTD. No: 181. 5.195, No:506. 5.327-42 55 BOA .. lTD .. No:181. 5.184. No:506. 5.270-71 56 BOA., TTD .. No:ISL. 5.149-50, No:506. 5.229-34. TKGMA., TTD .. No:I71. s.116 Bozulu5 Türkmenlerindendir. Cevdet Türkay. Oymak- Aşiret ı'e Cemaatler.5.95 57 BOA, TTD, No: i8 I. s.108- ı i. No:506. s.252-53. TKGMA .. TTD .. No: 171. 5.104 20 Metin Akis PiranIu ve BeşanIu 1536'da 1 bennak, 7 mücerred, 1570'de 59 hane, 32 mücerred, 91 nefer 48 bennak kayıdı vardır. Bugün Beşenli diye bilinen köyde oturmaktadırlar. Musabeğli taifesine tabi olan taifenin iki kolu vardı bunlar;Mahmud Oğlu Hüseyin Cemaatı'nın 26 hanesi, 25 bennaki ve 16 mücenedi bulunmaktaydı. Beşanlu Cemaati'nin 33 hanesi, 29 bennaki, LO mücerredi vardı.Taifenin 91 neferi, 59 hanesi, 54 bennaki ve 26 mücerredi vardı. 58 Reşi Taifesi 1536'da 528 mücered olarak kaydedilmişlerdir. 1570'de 73 hane, 52 mücerred,35 bennak, 152 nefer kayıtlıydı, 1590'da 1127 hane ve 466 mücerred kaydı vardır .59 Rişvan Taifesi 1536'da 316 bennak 225 mücerred, 1570'de 310 hane, 152 mücered, 186 bennak 462 nefer kaydı bulunmaktaydı.60 RumyanIu Taifesi 1570'de 208 hane, 93 mücerred, 92 bennak 301 nefr kaydı bulunmaktaydı.61 Saharlu Taifesi 1536'da 37 bennak, 22 mücerred, 1570'de 625 hane, 309 mücerred 408 bennak ve 934 nefer kaydı bulunmaktadır.62 Bugün aynı ismi taşıyan Kilis Vilayetine bağlıdır. Sammadi' Tafesi 1570'de 235 hane, 180 bennak, 86 mücerred, 312 nefer kaydı vardır.63 Sayaçh Taifesİ 1536'da 65 bennak, 70 mücerred kayıtlıydı. 506 no'lu tahrir defterinde Ekrad-ı İzzeddin Beğ'e bağlı olarak gösterilmektedir. Bu taifeye bağlı olarak ta Şeyh Davut Oğlu Bekir'e tabi olarak 63 Nefer, 30 Hane ve 33 Mücerred vardı. Şeyh Osman oğlu Kara'ya bağlı olarak da 50 Nefer, 23 Hane ve 27 Mücerred kayıtlıydı. Şeyh Abdullah'a bağlı olarak da 65 Nefer, 38 Hane ve 27 Mücerred vardı.64 1590'da Sayaçlı taifesine bağlı üç oymak geçmektedir. Bunlar; 30 hane ve 33 mücerredle Şeyh Davud oğlu Bekir, Kara oğlu Şeyh Osman'a bağlı 23 5S BOA .. TTD .. No:1 81,5.144. No:506, 5.218-20, TKGMA., TTD, No: 17l, 5.125 59 BOA .. TTD .. No:] 8 ı. 5.112-15, No:506. 5.167-91, TKGMA., TTD., No: 171, s.32 '" BOA .. TTD .. No: 18ı.5.221, No:506, s.368-73 'd BOA., TTD., No:506, 5.378-8 62 BOA .. TTD .. No: ı81. s.200. No:506. s.343-57 6; BOA .. TTD .. No:506. 5.255-60 M BOA.TTD. No: 181,5.186 No:506, s. 148 ı i Ta/ll'ir Defter/erine Göre 16. Yüzyılda Kilis Sanca,qmdaki Aşiretlerinidareleri, Nüfusları ve yaşam tarzlan 21 i , II 11 i i ılı', ' ti ii ıf! J' hi" ! IF, i i ii ! '! ! ri ır rlı i,~ i ~, Lı " i' j hane ve 27 mücered ve Şeyh Abdullah' a tabi 38 hane ve 27 mücerred bulunmaktaydı. Bunlar hasılalarak yıllık 20000 akçe "mahsul-ı adet-i ağnam ve resm-i bad-i heva" ödemekteydiler. "Cürmi gaIiz" den muaf tutulmuşlardı.65 Sayvanlu Taifesi 1536'da 7 bennak, 3 mücerred, 1570' de 47 hane,45 mücerred 28 benna].; 92 nefer, 1590'da ise 47 hane ve 46 mücerred kaydı bulunmaktadır.66 Sevidlü Taifesi 1536'da 26 bennak, 26 mücerred, 1570'de 174 hane ve 39 mücerred,93 bennak 213 nefer kaydı, 1590'da ise 174 hane ve 75 mücerred kaydı bulunmaktaydı. Taifenin İbrahim oğlu Kasım Kethüdaya bağlı 119 Nefer, 94 Hane ve 25 Mücerredi, Araban'a bağlı Ardbel köyünde 3 Hane ve 3 Bennak'ı Mezraa-i Mir Seyyid Vakkas'ta 4 Hane ve 3 Bennak'ı ve Behisniye bağlı BademIice Mezraasında 5 Hane,S Bennak ve 3 Mücerred'i vardı. Ayrıca Araban' a bağlı Luben Mezraasında 8 Hane, 8 Bennak ve i Mücerred vardı. Harin Mezraasında, 5 Hane ve 5 Bennak Karaca Viran Mezraasında Süleyman Cemaaatı olarak 16 Hane, 12 Bennak ve 5 Mücerred, yine aynı cematın Ravandan'a bağlı MerIic Göl Mezraasında 10 hanesi, 6 bennak'ı ve 1 mücened'i Cemil oğu Ali Bekir'e bağlı olarak ta yine aynı mezraada kayıtlı 22 hane, 6 beımak ve 1 mücened bulunmaktaydı. Toplam olarak taifenin 1570' de 213 nefer'i, 174 hane'si, 93 bennak'i ve 39 mücened'i vardı.67 Seyfeddin Kethüda Cemaati 1570' de taifeler altında yazılmamıştır. 57 hane, 43 mücerred, 51 bennak ve 100 nefer kaydı vardır.68 Suluhanlu Taifesi 1536'da 8 bena, IL mücerred, 1570' de 219 hane, 176 mücerred, 90 bennak 395 nefer kaydı vardır .69 Süleymanlu Taifesi 1536'da 67 bennak 53 mücerred 1570'de 221 hane 163 mücerred, 123 bennak 384 nefer, 1590' da 221 hane ve 128 mücerred kaydı bulunmaktadır.70 Şekağı Taifesi 1536'da 246 bennak, 27 mücerred, 1570' de 35 hane 23 mücered, 24 bennak 56 nefer, 1590'da toplam 204 hane 77 nıücerredi vardı. Hasan veled-i '" BOA., TTD., No:506, s.148- 153, TKGMA., TTD .. No: 171. S.163 (i, BOA .. TTD .. No: i8]. s.130, No:506. s.263-64. TKGMA .. TTD .. No: 171, s. i70 (,7 BOA., TTD .. No:181. s.130, No:506. s. 148-53, TKGMA., TTD .. No:17], s.151 (,'BOA.. TTD .. No:506. s.417-18 (j) BOA., TTD., No:506. s.405-9 7() BOA, TTD., No: 181. s.l 21-4. No:506. s.287-92, TKGMA., TTD., No: 171. 5.175 22 Metin Akis Hasu Cemaati Meşğale köyünde kışlamaktaydı. Burada LO hane, ıo bennak,2 mücerredi bulunuyordu. Cemaatin diğer bir kısmı da Ferlü köyünde idi, bunların da 30 hanesi, 2 i bennaki, 6 mücerrredi vardı. Kefer Rum köyünde, 7 hane ve 7 bennak, Basruk mezraasında 7 hane,5 bennak,2 mücerred bulunmaktaydı. Ağca Göcek köyünde, 22 hane, 22 bennak, 3 mücerred, Cedit köyünde,7 hane, 6 bennak,4 mücerred, İncirli Köyünde,ıı hane, 7 bennak, 2 mücerred vardı. Yine Haluli köyünde, 8 hane, 5 bennak, 2 mücerred, Karacak Köyünde, 7 hane, i bennak, 3 mücerred. Kasibe kazasına bağlı, Sarı Kil Mezraasında, 5 hane, 4 bennak, 5 mücerred, Saliban mezraasında 11 hane ve 4 mücerrred, Semaıı köyünde 14 hane ve 6 mücerred, Katali köyünde 18 hane ve 12 mücerred ve Hüseyin Oğlu Hıdır Kethüdaya bağlı Ravanda da oturan 44 hane ve 26 mücerredi vardı.7 ! Şeyh Davud, Osman ve Abdullah Oymaklan Şeyh Davud Oymağı 1570'te 30 hane, 33 mücerred, Şeyh Osman Oymağı 23 hane, 27 mücerred, Şeyh Abdullah Oymağının 38 hane, 27 mücerred ve 65 nefer kaydı bulunmaktadır.72Kilis'in bugün Şeyh Abdulah isimli bir mahallesi vardır. Şeyh Said an Taifesi 1536'da 52 bennak, 28 mücerred, 1570'de 163 hane, 62 mücerred, 74 bennak, 226 nefer, 1590'da Hıdır'ın oğlu Hıdır kethüdalığını yapmaktaydı. Bu cemaatin de 226 neferi, 163 hanesi, 79 bennaki ve 57 mücerredi bulunmaktaydı.73 Şeyh Yusuflu (Eşki') Taifesi 1536'da 182 bennak, 5 mücerred, 1570'de 163 hane, 62 mücered, 203 bennak, 298 nefer, 1590' da 180 hane ve 47 mücerred kaydı vardır. Şeyh Yunuslu taifesi Aşeki olarak bilinmektedir. Cum Nahiyesine bağlı Cindires Köyünde sakin olan cemaatın i3 hanesi burada, 38 hanesi Yanluk, 22 hanesi Şeyh Abdurrahman, 8 hanesi Matmata, 5 hanesi Meşki, i2 hanesi Kefer Safra, 24 hanesi Mağrata, 15 hane Kalyen,10 hane Nasıri, 16 hanesi Kabalu ve 5 hanesi de Kefer Muş köylerinde sakin idi.74 Eşkf Taifesi 1536'da 3 bennak ve 8 müceITedi vardır?' 71 BOA., TTD .. No:181. s.115-20 No:5065. 5.191-97, TKGMA .. TTD., No:171. s.123 "Rakkaya iskiinında sakin olmuşlardır." Cevdet Türkay. Oymak- Aşiret ve Cemaatler,s.692 72BOA .. TTD. No:506. s. 148.53 71BOA .. TTD., No: i81, s.1 52-54, No:506. 5239-4 I. TKA .. TTD .. No: 17 ı. 5. ı18 7"BOA .. TTD .. No: 181. 5.162. No:506, s.247.52. TKGMA .. TTD .. No: 171. slOI 7sBOA.TTD .. No:181.s.ln . ij ) ,i Talu'ir Defterlerine Göre 16. Yiizyilda Kilis Sancağll1daki Aşiretlerin idareleri, 23 Niifiıslan ve yaşam tarzlan Zobi Taifesi l536'da "Basadf" taifesi ile birlikte yazılmışlardır. 37 bennak 22 mücerred kaydı vardır, l570'de 61 hane 28 mücerred, 50 bennak 89 nefer, l590'da 61 hane ve 28 mücerred kaydı vardır.76 Yakubi Taifesi l536'da LObennak 12 mücerred, l570'de 79 hane 36 mücerred, 51 bennak ve 115 nefer kaydı vardır.77 Zorkanlu Cemaati l570'de 370 hane 153 mücerred, 21 bennak ve 523 nefer kaydı mevcuttur.7S Yavidi Taifesi 1536'da 7 bennak, 3 mücelTed kaydı bulunmaktaydı.79 Mehad Kanlu Taifesi 1536'da 14 bennak ve II müceITedi vardı.so Mersavı Taifesi l536'da 25 hane ve 27 mücerred l590'da 20 hane ve 9 mücerredi vardı. Şahin ve Korkamaza tabi kısmında, iki ayrı yerleşim yerine ayrıldıkları görülmekte bunlardan, 14 hane ve 8 mücerredi Mahmudi mezraasında, 6 hanesi ve 1 mücelTedi de eski seruc Köyünde oturmaktadır.sı Haneki Cemaati l536'da 164 bennak ve 61 mücerredi vardır. 1590'da üç ayrı cemaat olarak tahrirde geçmektedir. Cemaatlerin başında İsmail'in oğlu Nasır' ın idaresi altında 97 nefer, 57 hane, 31 bennak ve 29 mücerred kayıtlıydı. Ahmed'in oğlu Nasır'ın ise 49 nefer, 29 hane, 18 bennak ve 10 mücerred vardı. Garib'in oğlu Şemo'nun idaresi altında 92 nefer 71 hane,3l bennak ve 18 mücerred bulunmaktaydı.s2 Harslu Taifesi l536'da 3 bennak ve 5 mücerredi vardı.S3 76 BOA., TTD .. No: i81, s.8 ı.No:506, 8.264-66. TKGMA., TTD .. No: 17 i. s.119 77 BOA. TTD. No: 181. s.164, No:506, s.278-80 7' BOA .. TTD .. No:506. s.400-5 79 BOA ..TTD .. No:18, s.104 RO BOA., TTD., No:181, S.115 Ri BOA. TTD., No:181. s.130-2, TKGMA., TTD., No: 171. S.l27 82 BOA., TTD., No: 8 i. s.132- i36, TKGMA .. TTD .. No: 17 I.s.129 '" BOA.. TTD., No: i 81. s.137 24 Basaklu Taifesi IS36'da 16 benanki ve 7 müceredi kayıtIıydı.s4 Şeranlu Cemaati lS36'da 7 bennaki ve 3 mücenedi vardır.S5 BiIaü Taifesi Metin Akis IS36'da 47 bennak 27 mücerredi vardı. IS90'da 81 hane ve 43 mücerred olarak hesap edilmiştir. Taifenin i3 hanesi Yaser Kethüdanın idaresinde, Davud'un oğlu Osman Kethüda ya bağlı olarak da 6 hane, Nagür oğlu Ubur kethüdanm idaresinde 10 hane, Zeyneddin oğlu Arap kethüdalığmda 6 hane, Hüseyin'in oğlu Yusuf kethüdalığında ise 9 hane, Bekir'in oğlu Nasır kethüdaIığında 5 hane, Lavek oğlu Yusuf kethüdalığmda i3 hane, Han'm oğlu Ömer Kethüdanın idaresinde ise 20 hane vardl.S6 Şadvı Taifesi IS36'da 120 bannak 51 müceITed, IS90'da 238 hane ve 49 mücerred kaydı vardır.S7 Ramazanlu Taifesi IS36'da 43 bennaki 42 mücerredi, IS90'da 92 hanesi ve 72 mücerredi bulunmaktaydı Ramazanlu Taifesinin 38 hanesi ve Bekir'in oğlu Ali' nin Kethüdalığında idi. Cuma'nın oğlu Cuma kethüdalığında ise 40 hane vardı. Bu cemaat için "ma Halabu ve Amik ve Com" ibaresinden bu üç bölgede de dolaşmakta olduklarını anlamaktayız. Gani oğlu Horo'nın kethüdalığında ise iO hane bulunmaktaydı. Toplam olarak taifenin 305 neferi, 92 hanesi, 9 i bennaki, 72 mücerredi vardı. Sakin oldukları herhangi bir köyadı yoktur.sS Uzun Yusuflu Taifesi 1536'da 57 bennak ve 44 müceITed kayıtIıydı.89 '" BOA .. TTD.: No: ISI. s.144 "5 BOA .. TTD, No:1S1. s.156 '%BOA., TTD .. No: iS i, s.I64, TKGMA., TTD .. No: 171, s.IOS s7 BOA., TTD .. No:1SI' s.167-71' TKGMA., n'D., No: 171. 5.165 "BOA., TTD., No:l 81. s.174, TKGMA., lTD .. No: 171.s.l07 '~BOA..TrD ..No: ıSI. s.l77 Tahrir Defterlerine Göre 16. Yiizyilda Kilis Sancağl11daki Aşiretlerin İ dareleri, 25 Nüfuslan ve yaşam tarzlan Rubadı Taifesi 1536'da 26 beımak ve 37 mücerred, 1590 'da 70 hane ve 38 mücerred kaydı bulunmaktaydı .90 Ludinf Taİfesi 1536'da 17 bennak ve 9 mücelTedi vardı.91 Millilu Taifesİ 1536' da 40 bennaki ve 9 mücerredi kayıtlıydı.92 Bazeki Taifesi 1536'da 24 bennak ve 51 mücerred mevcutları bulunmaktaydı.93 Cayanlu Taifesi 1590'da Ceyanlu taifesinin toplam olarak 149 nefer, 110 hane,80 benmık ve 43 mücerredi defterde kayıtlıdır. İdaresi Şenu'nun oğlu Zeyneddin'e ait idi. Cemaatin 13 hanesi Kara kuyu, 9 hanesi Yelban, 23 hanesi Düher köylerinde, 27 hane Şarkta, 15 hanesi Kuzine köyünde bulunmaktaydı.94 Hasan Celü Taifesi 1590'da Hasan Celü taifesinin 22 neferi, 16 hanesi,6 bennakı ve 4 mücelTedi vardı.Com Nahiyesine tabidir.95 Dirkanlu Cemaati Başında Semi'nin oğlu İbrahim vardı. Cemaatin 40 neferi, 28 hanesi, 3758 koyunu, 10 bennağı ve 14 mücelTedi bu1unmaktaydı.96 Dışarıcı Taifesi 1590'da 35 hane ve 23 mücelTed idi.97 Denlıu-r Taifesi 1590'da 36 hane ve 38 nefer kayıtları vardı.98 'lO BOA .. TTD .. No:181. s 178. TKGMA., TTD .. No: 171. S.168 91 BOA., TTD .. No: 18 I. s.179 '12 BOA., TTD., No:181, s.182 93 BOA., TTD .. No:IS1, 5.188 'J' TKGMA .. TTD .. No: i 7 1.5.99 "5 TKGMA .. TTD., No: 171. s.105 % TKGMA ..TTD., No: 171. s. 143 97 TKGMA., TTD .. No:171. 5.166 ,,' TKGMA .. TTD .. No: i 71.5.167 26 Metin Akis Ümmihanlu Taifesi 1590'da 303 hane ve 130 mücerred olarak yazılmışlardı.99 Ünyalu Taifesi 1590'da 228 hane ve 76 müceITedleri bulunmaktaydı.lOo Börklü Salo Taifesi 1590'da 68 hane ve 17 müceITed kaydı vardır.101 Kejanlu Cemaati 1590'da 4 hane ve 2 mücerredi bulunmaktaydı.102 Konar-Göçerlcrin Toplam Nüfusları l536'da 2698 hane ve 2206 mücerred olduğunu görmekteyiz. Barkan'ın metoduna göre hesaplarsakl1l3 : 1536 yılında 15696 kişi olarak buluruz. 1570' de toplam olarak konar-göçerler 11427 hane ve 9571 mücerred, nüfusları da 66706' ya yükselmiştir. 1590'da hane sayısı 6830, mücerred sayısı da 2730 olmuştur. Toplam kon ar-göçer nüfusu 36880 olmuştur. Konar-göçerlerin nüfus artış oranları ise, 1570'te l536'ya göre %424.9873, 1536- 1590 arasındaki nüfus artış oranları ise %234.9643 olmuştur. 1570 ile 1590 arasındaki nüfus azalmaları %-180.8731 oranında olmuştur. Burada dikkatimizi çeken ı570 tarihli tahrir rakamlarının bir sonrakinin neredeyse iki katı kadar olmasıdır. Tahrirlerin üçünde verilen nüfus arasında neredeyse 1-4-2 katsayısı söz konusudur. Bu ani yükseliş ve daha sonrasındaki düşüşün nedenleri hakkında şunlar göz önünde bulundurulabilir; Tahrirler ortalama olarak 15-20' şer yıllık aralarla yapıldığı göz önüne alınacak olursa, tahrirden tahrire yapılan sayımlar esnasında, hayat tarzları gereğince hareket halinde olan konar-göçerlerin sayım dışı kaldıkları düşünülebilir. Aynı zamanda konar-göçerlerin tahrir dışı kalmaları vergiden kurtulmaları anlamına geldiği için tahrir dışı kalmak onlar için daha cazip olacaktı. Diğer bir ihtimal ise; bu dönemde özelIikle Halep gibi büyük şehirlerde varlığına rastladığımız veba türünden salgın hastalılara yakalanarak nüfuslarının 99TKGMA .. TTD., No: i71, s.J72 ""TKGMA., TTD .. No:171, s.175 101 TKGMA .. TTD .. No: 171. S.179 1112 TKGMA .. TTD .. No: 171. s.180 III] Ömer Lütfi Barkan,"Tarihi Demografi Araştırıııaları ve Osmanlı Tarihi:Tiirkiyat Mecmııası, X. 1953. diğer nüfus tahmin metotları için bkz. Faruk Sünıer. "Kayı". İA .Cilt Vi.. s.461, M.A., Cook. PopııIatili Prcssııre in RumI Anatalhı 1450-1600. Leila Erder,"Tlıe Measurement of Preiııdustrial Populatin Changes: The Ottonıan Enıpire li'onı the J 5'" lo the 17'" Century," Middle Eastem Stııdies, Xi (1975). s.284-30 i. Tahrir Defterlerine Göre 16. Yüzyılda Kilis Sancağındaki Aşiretlerin İdareleri, 27 Nüfusları ve yaşam tarzları önemli bir kısmını kaybetmiş olabilecekleridir. Her ne kadar konar-göçerlerin hayat tarzları itibariyle toplumun diğer katmanlarıyla kaynaşmamaya dikkat ettikleri düşünülse de, bu hususta aksine bir rivayete rastlanmamıştır. Üzerinde durulması gereken bir diğer nokta da göçler nedeniyle nüfusta meydana gelebilecek azalmalardır. İnalcık, 17. yüzyıl içerisinde Doğu vilayetlerinden özellikle Halep ve Dulkadirli Türkmenlerinden Batı vilayetlerine doğru göç hareketi olduğunu söylemektedir. 16. Yüzyıl için böyle bir bilgi olmamasına rağmen göçün daha öncelerden başlamış olması mümkün olabilir. 104 Konar-göçer nüfusun göçmüş olabileceği bir başka yer de 16. Yüzyılın sonlarına doğru Eyalet olan Rakka olabilir. Cevdet Türkay'ın yapmış olduğu araştırmaya göre; Kilis sancağına tabi bazı aşiretlerin zorunlu olarak Rakka'ya iskana tabi tutulmuşlardır. Elimizdeki tahrir verilerine göre de insan nüfusundaki azalmayla beraber sahip oldukları koyun sayılarında da vardır. Eğer bir göç olmuş ise bunun konar-göçerlerin koyunlarını da alarak gitmiş oldukları şeklinde açıklanabilir. Konar-Göçerlerin Üretimleri, vergileri ve Yaşam Tarzları Konar-göçerlerin ekonomiye kazandırılması Selçuklularda ve Osmanlılarda devletin öncelikli politikalarından idi.105 Üretimleri genelde hayvancılığa dayanmaktadır. Süt, yoğurt, tereyağı, deri ürünleri, kilim ve dokuma ürettikleri ürünler arasında ilk sıralarda gelmektedir. Geçimlerini şehirlerde ve köylerdeki pazarlarda ürettiklerini satarak sağlıyorlardı. Konargöçerler muhtelif sanatlarla uğraşır, eşyalarını kendi deve ve atları ile nakleder ve temelde aşiret içerisinde kapalı iktisadi hayat sürerlerdi. Konar-göçerlerin çadırları da hayat tarzları ile uyum içerisindeydi. Yurt veya ev denen çadırlar kolayca kurulup kaldırılabilecek türdendi.106 Bazı konar-göçer grupları askeri seferlere sağlamış oldukları hizmetlerden dolayı bazı vergi muafiyetlerinden faydalanırdı. Savaşlarda ok yapımı ve bunun askerlere ulaştırılması da vergi muafiyetlerini icap ettirmekteydi. 107 Kilis ve civarındaki konar-göçerlerin büyük kısmı "Okçu İzzeddinlü Taifesi" olarak biliniyor olması bunların da ok yapıp sefer zamanlarında orduya taşımakla yükümlü olduklarını göstermektedir. Konar-göçerler, çobanlık ve hayvancılıkla uğraşmalarına rağmen kışlak ve yaylaklardaki otlaklarda ve köylerde iptidai de olsa tarım yapmaktaydılar. Koyun, keçi, deve, at ve katır yetiştiriyorlar, devletin bunlara ihtiyacı durumunda temin ediyorlardı. Özellikle Yeni- il ve Halep Türkmenleri 104 İnalcık, "The Yörüks", s. 46-47 105 İnalcık, "The Yörüks", s.39-40 106 Ali Rıza (yalgın), Cenupda Türkmen Oymakları, Ankara 1933, ks.ll. s.57-58 107 İnalcık, "The Yörüks", s.54 28 Metin Akis koyunculukta meşhur idiler. İstanbul'un et ihtiyacının bir kısmı da Türkmenlerden temin edilmekteydi. Ordunun seferler esnasında nakliye vasıtasıl08 olarak ihtiyaç duyduğu at, katır, deve v.S. gibi araçlar da yine Türkmenlerin değişik boyları tarafından karşılanırdı.ıo9 Kilis sancağı mufassal tahrir defterlerinde yer alan konar- göçer taifesi "İzzeddinli Taifesi" veya ''Ekrad-ı İzzeddinli" taifesi Valide Sultan haslarına dahildi.ııa Sancakta padişah haslarına tabi olan, "Mssa-i hümayun" kon argöçerlerinin yanında, "sancak hassı" olan cemaatlerden de sancak bey i hassı için vergi alınmaktaydı. II ı Konar-göçerler kanunnamelerde geçen ifadelere göre, başlıca "resm-i ağnam" adıyla koyun ve keçi vergisi ödemekteydi. Koyun ve keçilerin yavruları tamamen sürüye katılabilecek duruma geldikten sonra oğlağı ve kuzusuyla sayılarak her iki baş için bir akçe vergi alınmaktaydı.1I2 Kilis Sancağında kayıtlı olan konar-göçerlerin sahip oldukları koyun sayıları toplam olarak, 1536'da 583.221, l570'te 537.522 ve l590'da 367.711 adet olarak kaydedilmiştir. Bu rakamlara göre konar-göçerlerden 1536'da 291.610,5 akçe, 1570'te 268.761 akçe, 1590'da 180.385,5 akçe vergi alınmıştır. Sancakta kışlayan "Mssa yörükler"den ziraatle uğraşanlar çift vergilerini ve mahsul vergilerini tımarlı sipahiye vermek zorundaydılar. Geri kalan vergilerini ise Türkmen eminieri padişah hassı için toplamaktaydllar.1I3 Konar-göçerler "otlak ve yatak" vergisi olarak yılda bir defa Mart ayında, miktarı üç yüz koyun olarak kabul edilen her bir sürüden birer koyun ödemekteydiler.114 Sancakta kışlamayıp, gelip geçen yörüklerden bu adla veya [08 Nakliye vasıtaları arasında ilk akla geleni deve idi. Büyük oaran konar-göçerler tarafından yetiştirilen develerin ihtiyaca binaen fiyatları artmaktaydı. 13 muharrem 980 tarihh mühimme kaydında "bu tarihte Hicaz'da ziyade kıtlık olmuş, buraların halkına buğday ulaştırmak için halktan deve kiralanması ve kiralarının da 4 lira olaması kararlaştırmıştır."MD. No:21, hük.56 [09 Orhonlu,C., Aşiretlerin İskanı ,s.19-21 [10 Faruk Sümer, XVi. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak'da yaşayan yaşayan Türk aşiretlerine Umumi bir bakış, İktisat Fakültesi Mecmuası, XL İstanbul 1952 s.512, Orhonlu, Aşiretlerin İskanı ,s.17 [[ı BOA., TTD., No:506,s.4-l2 [[2 " •• Ve resm-i ağnam, koyun ve keçi kuzulayub tamam süriye yaradıktan sonra oğlağıyle ve kuzusiyle add olunub her iki re'se bir akçe alll1a... "BOA, TTD., No;506, s.4-12, bkz. Aynı kanunname Ahmet Akgündüz, Osmanlı Kanll1lnameleri, 7.Cilt ,s.593 [[3 " ••• Ve hassa yörüklerden dahi zira' at ve luraset edenler etdükleri resm-i çiftlerin ve hasıllam! sahib-i arza verdülderinden ma 'ada rüsumlann Türkman eminieri hassa-i hümavun iün zabt ederler ... "BOA., TTD., No:506, s.4-12, bkz. Akgündüz, s.593 " [[4 " ..• Ve resm-i otlak ve yatak, liva-i mezburede kışlayub kalan Türkman taifesinden yılda bir Mart aYll1da her bir sürüden birer koyun almur ki, aded-i süri üç yüz koyun ola, artuk ve eksiik olsa. bu minval üZ,ere hesab olunub alıııa ... "BOA., TTD., No:506, s.4-12, bkz. Akgündüz, 7. Ci lt s.594 Tahrir Defterlerine Göre 16. Yüzyılda Kilis Sancağındaki Aşiretlerin İdareleri, 29 Nüfusları ve yaşam tarzları selamlık adıyla sancak subaşılarının ve tımar sahiplerinin koyun ve kuzu istemeleri ise kanunlarla yasaklanmıştı. ı ı5 Mart ayında konar-göçerlerin ödediği bir diğer vergi ise "resm-i duhan" adıyla bilinen ve her haneden on ikişer akçe olarak alınan vergiydi.116 Konar-göçerlerin "cürm ü cinayet" vergileri sancak bey i tarafından alınmaktaydı. ı17 SONUÇ Konar- göçerler yaşam tarzları itibariyle yerleşik durumda olan şehirli ve köylü nüfusa göre daha farklı hukukı ve malf uygulamalarla karşı karşıya bulunmaktaydı. Her zaman kayıt altına alınamamaları devletin onlara karşı tavırlarında en belirleyici etken oldu. 16. yüzyıldaki resmi devlet görevlilerinin temel gayesi konar-göçerleri yerleşik hale getirerek iskana açmayı planladıkları boş arazileri şenlendirmek ve konar-göçerlerin kural tanımayan yaşam tarzlarının kontrol altına alınması idi. 16. yüzyıl içerisinde yaklaşık olarak elli beş yıllık süreçte incelediğimiz Kilis Sancağı dahilinde kışlayan konar-göçerler, zaman içerisinde tamamen yerleşik hale geçmiş veya taifeler halinde başka eyaletlere yerleştirilmişlerdir. KAYNAKÇA 1- Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri, İstanbul 1992. 2- Ali Rıza (yalgın), Cenupda Türkmen Oymakları, Ankara 1933, ks.ll. 3- Atalay, B., "Türkçemizde men, man Eki", Türk Dil Kurumu 1940. 4- Barkan, Ö.L., "Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi," Türkiyat Mecmuası, X, 1953 5- Cevdet TQrkay, Cevdet Türkay, Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Imparatorluğu'nda Oymak-Aşiret ve Cemaatler, Tercüman Kaynak Eserler Dizisi, Istanbul 1979. 6- Cook, M.A., Populatin Pressure in Rural Anatolia 1450-1600, London 1972. 7- Demirtaş (Sümer), Faruk, "BoZlilus Hakkında," A.üDTeF. Dergisi, VII/I (1949). 115 " .•• Ve gelüp geçen yörük taifesinden otlak ve yatak hakkı deyü veya selamlık deyü sancak subaşıları ve erbab-ı tlmar koyunların ve kuzuların taleb edüb almayalar. Bil cümle mezkurların alı-gelen kanunları üzere olub mukayyed olunan kanunlarından ziyade tecavüz olunub nesne alınmaya ...."BOA., TTD., No:506, sA-12, bkz. Akgündüz, 7.CiIt,s.594 116 " ••• Ve resm-i duhan liva-i mezburede kışlayub kalan Türkman taijesinden yılda bir Mart ayında resm-i duhan deyü her haneden on ikişer akçe alınu-ğelmiş; haliya dahi ziyade alınmayub heman haneden haneye her senede on ikişer akçe resm-i duhan alına .... "BOA., TTD., No.506, s.4-12, bkz. Akgündüz, 7. CiIt, s.594 117 " ••. Ve Ekrad taijesinin cürm ü cinayetleri beğlerine müte'allık olub ... "BOA., TTD., No:506, s.4-12 30 9- 10- 11- 12- 13- 14- 15- 16- 17- 18- 19- 20- 21- 22- 23- Metin Akis Demirtaş (Sümer), Faruk "XVI. Aşırda Suriye ve Irakta Yaşay~n Türk Aşiretlerine Umumi Bir Bakış", Iktisat Fakültesi Mecmuası, Istanbul 1949-50. Erder, Leila, "The Measurement of Preindustrial Populatin Changes: The Ottoman Empire from the 15th to the 17th Century," Middle Eastem Studies, XI (1975). Sümer, Faruk, XVI. Asırda A1}adolu, Suriye ve Irak'da yaşayl!-n Türk aşiretlerine Umumi bir bakış, Iktisat Fakültesi Mecmuası, XI Istanbul 1952. Sümer, Faruk, "Kayı", İA,Cilt VI. Hallaçoğlu, Yusuf, "Aşiret", TDVİA, ciltI Hallaçoğlu, yusuf, "Osmanlı Belgelerine Göre Türk-Etrak, Kürd- Ekrad Kelimeleri Uzerine Bir Değerlendirme," Belleten cilt:LX/227-229,TTK Ankara 1997. İnalcık, Halil, "Arab Camel Drivers in Western Anatolia in the Fifteenth Century" ,Revue d' Histoire Maghrebine, 1983. İnalcık, Halil, "The Yörüks: Their Origins, Expansion and Economic Role," Oriental Carpet and Textile Studies I, Edt .. Pinner-W. Denny), London 1986. Kafesoğlu, İbrahim, "Türkmen Adı", Jean Deny Armağanı, Ankara, 1958.